Tema e koleksionit adreson 'Demonstratat e vitit 1968 në Kosovë'. Ky koleksioni përmban dokumente arkivore të shpërndara në fonde të ndryshme të Arkivit të Kosovës. Ai ilustron kërkesat e ndjeshme politikisht të artikuluara nga studentët, siç janë: njohja e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare e qeverisë në Kosovë, krijimi i një universiteti në gjuhën shqipe në Prishtinë, përmirësimi i kushteve të jetesës për studentët, fermerët dhe punëtorët, vetëvendosje apo dhënia e statusit të Kosovës Republikë në Republikën Socialiste Federative të Jugosllavisë (RSFJ) me kushtetutën e vet. Reagimet e studentëve ishin veprimet e para të rezistencës politike të shqiptarëve të Kosovë gjatë socializmit.
Demonstratat e vitit 1968 në Kosovë filluan në rrethanat e valës së demonstratave studentore që shënuan vitet e 1960-ta në mbarë botën, duke përfshirë Republikën Socialiste Federative të Jugosllavisë (RSFJ). Megjithatë, lëvizjet e studentëve në Kosovë (1968) u ndikuan gjithashtu nga një nivel i ngritur i pakënaqësisë së qytetarëve me pozitën e përgjithshme sociale, politike, ekonomike dhe kulturore të shqiptarëve në krahasim me të tjerët në RSFJ. Studentët shqiptarë, që ndjeknin studimet në institucionet e arsimit të lartë në Prishtinë, që atëherë funksiononin nën ombrellën e Universitetit të Beogradit, themeluan "Komitetin e Studentëve", i cili më vonë shërbeu si organi kryesor për organizimin e demonstratave studentore të vitit 1968. Disa anëtarë të këtij komiteti ishin: Osman Dumoshi nga Prishtina (student, Fakulteti Teknik), Adil Pireva nga Podujeva (student, Fakulteti Filozofik), Selatin Novosella nga Vushtrria (student, gjuhë dhe letërsi shqipe) etj. Studentët përdorën demonstrata publike si një metodë për të arritur qëllimet e tyre. Kërkesat kryesore të demonstruesve përfshinin: krijimin e një universiteti në gjuhën shqipe në Prishtinë, njohjen e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare të qeverisjes në Kosovë, vetëvendosje për Kosovën dhe zonat shqiptare në Maqedoni dhe Mal të Zi dhe dhënien e statusit të republikës për Kosovën në RSFJ me Kushtetutën e saj. Lëvizjet e studentëve në Kosovë nuk kishin vetëm karakter social . Për shkak të kërkesave për "vetëvendosje si dhe Republikë", karakteri nacionalist i demonstratave studentore të vitit 1968 u vu në dukje nga shumica e autorëve që shkruan për këtë temë, si dhe nga organizatorët e lëvizjeve studentore të vitit 1968.Gjatë socializmit , këto reagime studentore ishin veprimet e para të rezistencës politike të shqiptarëve në Kosovë . Dhe ato konsiderohen si të rëndësishme edhe për faktin se pas këtyre demonstratave Kushtetuta e RSFJ-së do të ndryshohet në vitin 1968 dhe 1971 për të lejuar më shumë kontroll lokal në krahinën autonome të Kosovës dhe Universiteti i Prishtinës u themelua në nëntor 1969. Materialet për këtë koleksion mbahen në arkivat e Kosovës. Këto materiale janë të përhapura në fonde të ndryshme, ndërsa ato kryesore përfshijnë: "Arkivi i Prishtinës, fondi i Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komunistëve të Kosovës" (Arkivi i Prishtinës, Komiteti Qendror i Lidhjes Komuniste të Kosovës), vitet: 1968, 1969 dhe "Arkivi i Prishtinës, fondi gazata 'Rilindja'" (Arkiva e Prishtinës, gazeta "Rilindja"), vitet: 1968, 1969. Fondet e lartpërmendura përmbajnë artikuj që Komiteti Qendror i Lidhjes Komuniste të Kosovës dhe Gazeta 'Rilindja', dorëzuan në arkiv në dhjetor të vitit 1988 dhe 1989. Z. Panxha konfirmon se institucionet publike dorëzuan dokumentet e tyre në Arkivat e Kosovës, çdo njëzet vjet. Kështu, përmbledhja/koleksioni deri në atë kohë ishte në posedim të Komitetit Qendror të Lidhjes Komuniste të Kosovës dhe gazetës 'Rilindja'.
Description of content
Ndërsa fondi "Rilindja" përmban kryesisht artikuj gazetash dhe intervista të elitave politike dhe akademike që dënojnë demonstratat, pjesa më e madhe e fondit të Komitetit Qendror të Lidhjes Komuniste të Kosovës (vitet 1968 dhe 1969) përmbajnë shënime, dokumente, procesverbale të mbledhjeve si dhe raportet e zyrtarëve lidhur me vizitat e tyre monitoruese në lokacione / komuna të ndryshme të Kosovës. Materialet arkivore në Kosovë nuk janë të rregulluara në mënyrë të qartë dhe sistematike në mënyrë tematike apo kronologjike. Ky fakt pengon hulumtimin, megjithate , hulumtuesi mund akoma mund të ketë qasje në koleksion duke kontrolluar secilën kuti një nga një, ndërsa disa nga kutitë mund të mos kenë materiale relevante mbi demonstratat studentore të vitit 1968 në Kosovë.
Content
grey literature (regular archival documents such as brochures, bulletins, leaflets, reports, intelligence files, records, working papers, meeting minutes): 10-99
Ceku Ethem (2009) Demostratat e vitit 1968 në Arkivin e Kosovës [Ceku Ethem (2009) Demonstrations of 1968 at the Archive of Kosovo], published by Brezi '81, 'Dugagjini' Pejë
Berisha Sheradin (2008) Demostratat shqiptare të vitit 1968 në Kosovë [Berisha Sheradin (2008) Albanian Demonstrations of 1968 in Kosovo], published at: http://www.pashtriku.org/index.php?kat=60&shkrimi=5913
Author(s) of this page
Hetemi, Atdhe
References
Panxha, Ruxhdi, interview by Hetemi, Atdhe, November 29, 2017. COURAGE Registry Oral History Collection
